Yazılıkaya
Kars İl Merkezi’nin güneyindeki Kağızman İlçesi’nin kuzeybatısında, Kötek nahiyesine bağlı Camuşlu Köyü’nün batısında, 3.134 m yüksekliğindeki Aladağ’ın doğu eteklerinde, Elmalı Yaylası’nda, Yaylaaltı Mevkii denilen kısımda yer almaktadır. Kaya resimlerinin olduğu kütle bazalttandır. Bu bazalt yapılı kuşağın dik ve düzgün yüzü üzerinde yer alan panolardan büyüğü yerden 4–5 m. yukarıda olup, 14–15 m uzunluğunda 3,5–4 m genişliktedir29. Bu panonun 15 m. uzağında yerden 4–5 m yüksekte küçük pano yer almaktadır. Büyük panonun altındaki çok az girintinin Kökten tarafından belki bir kaya sığınağı olabileceği ileri sürülmektedir. Çevrede 500 m mesafede Sütlüpınar adlı bir su kaynağı, 1 km batısında da Çamın gözesi adlı bir başka pınar bulunmaktadır. 1966 yılında Kılıç Kökten tarafından araştırılan ve büyük panonun altındaki düzlüklerde olasılıkla Üst Paleolitik Çağ’a tarihlenebilecek obsidyen kalemler, taştan küçük döveçler vb. yontma taş aletler toplanan Yazılıkaya’da 1969 yılında, panonun olduğu kayalığın hemen önünde, kayalığın dibinde küçük bir deneme sondajı yapılmıştır. Bu kazı özellikle Paleolitik Çağ açısından verimli çıkmamış ancak İlk Tunç Çağ’ına ait çanak çömlek parçaları ele geçmiştir.
Kaya resimlerinin yer aldığı büyük ve küçük panolar incelendiğinde30,
Alpaslan CEYLAN / Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1-2008, 73-92
82

büyük panonun üzerinde yaklaşık yüze yakın hayvan ve insan figürleri yer almaktadır. Kökten’e göre bunların 54’ü erkek, 11’i dişi, 12’si yavru geyik (Cervus elaphus), 13’ü dağ keçisi (Capra ibex) ve çeşitli insan resimleridir. Karpuz, hayvan resimleri arasında camuş (sığır-manda), boğa, at ve eşeğin de bulunduğunu bildirmektedir31. Hayvan resimleri ortalama olarak 10–13 x 7-8 cm boyutlarındadır. Küçük panonun üzerinde de gene oyularak oluşturulmuş 7 erkek, 3 dişi geyik, 3 insan, 1 eşek resmi yer almaktadır32. İnsan figürlerinden birinin elinde yayı hatırlatan bin nesnenin bulunduğu görülmektedir. Kökten panonun alt kısımlarında üsttekileri bozan daha yeni resimlerin varlığından bahsetmektedir.

Kökten panoların ön kısmında ve çevrede yüzey araştırması sonucunda bulduğu ve Üst Paleolitik Çağ’a tarihlediği alet ve artıkların buradaki varlığına dayanarak resimleri de Üst Paleolitik Çağ’ın sonuna koymaktadır. Panonun ön kısmında yapılan kazıda Paleolitik Çağ buluntuların olmadığını bir kez daha hatırlatarak Kökten’in bu yorumunun şimdilik hatalı olduğu kabul edilebilir. Figürlerin stilleri daha sonraki çağları göstermektedir. Yazılıkaya resimleri bu çalışmada Kökten’in bu değerlendirmesi sebebiyle burada değerlendirilmiştir. Kökten, sadece Üst Paleolitik Çağ’a tarihlenen obsidyen aletlerden bahsetmekte, bu aletler hakkında ayrıntılı bir bilgi vermemektedir. Panolardaki resimleri, Kökten bir yerde bu yontma taş aletlerin bulunuşuna dayanarak Üst Paleolitik Çağ’a tarihlemektedir33.