Camuşlu Kaya Panoları
Kars İli Kağızman İlçesinde Yazılıkaya’nın üstünde Camuşlu Yaylasında bulunan kaya panosunda iki dağ keçisi tespit edilmiştir. Kabartma olarak yapılan dağ keçilerinden büyük olan 80 cm. boyunda 60 cm. enindedir. Diğer Dağ keçisi ise daha küçük boyutludur23.
Alpaslan CEYLAN / Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1-2008, 73-92
80
Camuşlu Höyük
Kars İli, Kağızman İlçesinin 15 km. kuzeybatısında Kötek Deresinin batısında yer alır. Köylülerin "Ahmet'in Peyliği" dedikleri alanın doğusunda olan yaklaşık 50 x 40 m genişliğinde ve 20 m yükseklikteki bir höyüktür. 20. yy başlarına kadar kullanılmıştır. Geç dönem kullanımına ait mimari kalıntılar höyük yüzeyinde belirgin olarak görülür. Yakın dönemde yapılan evlerin duvarında buradan götürülmüş taşlar kullanıldığı için höyük oldukça tahrip olmuştur. Höyük çevresinde yapılan yüzey araştırmasında Geç Demir Çağı keramikleri tespit edilmiştir24.

Tombultepe
Kars il merkezinin güneyinde, Kağızman İlçesi’nin batısındaki 3.134 m. rakımlı Aladağ’ın doğu eteklerinde, Yazılıkaya kaya resimlerinin yaklaşık 6 km güneyinde Tombultepe adı verilen alanın yamaçlarında yer almaktadır.
Rakımı 3.134 m olan Aladağ, Doğu Anadolu’nun önemli dağlarındandır. Aras Nehri’nin bazı kolları bu dağdan doğmaktadır. Kökten dağın eteğinde bulduğu buluntuların Tombultepe’nin ne tarafında, ne şekilde bulduğu konusunda ayrıntılı açıklamalar yapmamaktadır. Kılıç Kökten’in 1969 yılında Camuşlu Köyü civarındaki kaya resimlerini saptamaya dönük yüzey araştırması sırasında tespit edilmiştir. Kökten, bazalttan yapılmış olduğunu söylediği Chelléen (Abbevillien) tipte iki yüzeyli (el baltaları) ve iri yonga aletler bulmuştur26. Yayınlananlar dışında başka buluntuların var olup olmadıkları ve özellikleri hakkında hiçbir bilgi bulunmaktadır27.
Kurbanağa Mağarası
Kars il merkezinin güneyinde, Kağızman İlçesi’nin kuzeybatısında yer
Alpaslan CEYLAN / Journal of the Institute of Social Sciences 1-2008, 73-92
81
alan Kötek Bucağı’na bağlı Camuşlu (Camışlı) Köyü’nün güneybatısında, Aladağ’ın doğu yamacında, Tombultepe’nin yakınındadır. Kökten, mağaranın tam yerini bildirmemektedir. Yazılıkaya kaya resimlerinin olduğu panonun yaklaşık 6 km güneyinde yer alan mağaranın ağzı güneye açıktır. Derinliği 11,5 m., iç genişliği 5,5 m, ağız genişliği ise 12,5 m.dir. Kurbanağa Mağarası’nın dış yüzünde ve tavanında, Yazılıkaya’daki resimlerden farklı bir teknikle çizilmiş, birkaç tanesi dövülerek şekillendirilmiş keçi, ağ ve ağaç kazıklı tuzaklar, kaytan kement şekilleri, oklanmış basit keçi resimleri tespit edilmiştir. Bu resimlerin Paleolitik Çağ’da yapılmadıkları kesindir. Mağarada 1969 yılında Kılıç Kökten yönetiminde 3.50 x 8 m boyutlarında bir deneme açması açılmıştır. Nedense bu kazının tabakalanması ve buluntuları konusunda ayrıntılı bir bilgi verilmemiştir. Bu kazının sonuçları hakkında çok kısa verilen bilgilerde üstte İlk Tunç Çağ çanak çömleğinin bulunduğunu öğreniyoruz. Bunlarla beraber Üst ve Orta Paleolitik Çağ taş aletleri ve bu çağların ocak yerleri ortaya çıkmıştır. Ana kayaya inilip inilmediği de anlaşılmamıştır. Paleolitik buluntuların, hangi tabakaya ait oldukları da bildirilmemiştir. Bu yorumları şüphe ile karşılamak en doğru karar olur. Bulunan aletler hakkında hiçbir bilgi verilmemektedir. Yayındaki resimlerinden de tipsel özellikleri anlaşılmamaktadır 28.


Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Journal of the Institute of Social Sciences
Sayı Number 1, Bahar Spring 2008, 73-92
KAĞIZMAN’DA TARİHİ VE ARKEOLOJİK ARAŞTIRMALAR
Historical and Archaeological Researches in Kagizman
Alpaslan CEYLAN
Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi
Tarih Bölümü Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
ceylanerzurum@hotmail.com

Kaynaklar ve Dipnotlar
1 ERENTÖZ, C. 1954: “Aras Havzasının Jeolojisi” T.J.K. Bülten No: 11, Ankara, 15-16
2 ERENTÖZ, C. 1954: 17
3 KIRZIOĞLU, M.F. 1953: Kars Tarihi, Ankara, 19
4 EKSTREM KIYMETLER BÜLTENİ 1982: Devlet Meteorolojisi İşleri Genel Müdürlüğü, Yayınları
5 AKYOL, İ.H. 1944: “Türkiye’de Basınç, Rüzgarlar ve Yağış Rejimi” T.C.D. Sayı: 5-6, Ankara, 1-34
6 NİŞANCI, A. 1975: Sıklık Dağılışları ve Hava Durumlarına Bağlılıkları İçinde Türkiye’nin Yağış Şartlarının İncelenmesi, Erzurum, 1vdd.
7 SÜR, A. 1964: Türkiye’de Kar Yağışları ve Yerde Kalma Müddetleri Üzerinde Bir Etüt, Ankara, 9.
8 İNANDIK, C. 1965: Türkiye Bitki Coğrafyasına Giriş, İstanbul, 28, 58.
9 ATALAY, İ. 1983: Türkiye Vejetasyon Coğrafyasına Giriş, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 19, İzmir, 173.
10 ERENTÖZ, C. 1954: 2.
11 UZUN, S. 1991: Kağızman ve Çevresinin Fizikî Coğrafyası, Atatürk Üni. Sos. Bil. Enst., Basılmamış Doktora Tezi Erzurum 154.
Alpaslan CEYLAN / Journal of the Institute of Social Sciences 1-2008, 73-92
83
12 CEYLAN, A. 2007: “2005 Yılı Erzincan-Erzurum- Kars- Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı–2,Ankara, 169; CEYLAN, N. 2007: Kağızman’da Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Kafkas Üniversitesi Sos. Bil. Enst. Basılmamış Yük. Lis. Tezi, Kars, 61.
13 CEYLAN, A. 2007: 170; CEYLAN, N. 2007: 61.
14 CEYLAN, A. 2007: 171; CEYLAN, N. 2007: 62.
15 CEYLAN, A. 2007: 171; CEYLAN, N. 2007: 63.
16 CEYLAN, A. 2004: “2002 Yılı Erzincan-Erzurum-Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, 21. Araştırma Sonuçları Toplantısı–2,Ankara, 267; BİNGÖL, A. 2004: En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Kars ve Çevresi, Atatürk Üniversitesi Sos. Bil. Enst. Basılmamış Dok. Lis. Tezi, Erzurum, 157; CEYLAN, N. 2007: 63.
17 CEYLAN, A. 2004: 267; BİNGÖL, A. 2004:157; CEYLAN, N. 2007: 63
18 CEYLAN, N. 2007: 64; KOZBE G., CEYLAN A., POLAT Y., SİVAS T., SİVAS H., ŞAHİN I., AKAR TANRIVER D. 2008: Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri (TAY)-6 (Demir Çağı), İstanbul, Çallı (Har) Kalesi
19 CEYLAN, N. 2007: 64; KOZBE G., CEYLAN A., POLAT Y., SİVAS T., SİVAS H., ŞAHİN I., AKAR TANRIVER D. 2008: Şaban Kalesi.
20 CEYLAN, N. 2007: 64; KOZBE G., CEYLAN A., POLAT Y., SİVAS T., SİVAS H., ŞAHİN I., AKAR TANRIVER D. 2008: Sakasen Kalesi.
21 CEYLAN, A. 2006: “2004 Yılı Erzincan-Erzurum- Kars- Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları” , 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı–2, Ankara, 34; CEYLAN, N. 2007: 65; CEYLAN, A. 2008a: “Kuzeydoğu Anadolu Yüzey Araştırmalarının Bir Değerlendirmesi / The Evaluation of Northeast Anatolia Surface Studies”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilgiler Dergisi, Erzurum, (Baskıda); CEYLAN, A. 2008b: “Doğu Anadolu da ki Kaya Resimlerinin Türk Tarihi Açısından Önemi”, Bilim ve Ütopya–163, İstanbul 29.
22 CEYLAN, N. 2007: 65, KOZBE G., CEYLAN A., POLAT Y., SİVAS T., SİVAS H., ŞAHİN I., AKAR TANRIVER D. 2008: Kızlar Kalesi.
23 CEYLAN, N. 2007: 66, KOZBE G., CEYLAN A., POLAT Y., SİVAS T., SİVAS H., ŞAHİN I., AKAR TANRIVER D. 2008: Camuşlu Kaya Panoları.
24 KÖKTEN, İ.K. 1944: “Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da Yapılan Tarih Öncesi Araştırmalar”, Belleten 8/32, 659-680, Ankara, 668; GÜNERİ, S. 1992: “Doğu Anadolu Yeni Gözlemler”, Türk Arkeoloji Dergisi-30, 149-195, Ankara, 149-195; CEYLAN N. 2007: 66; KOZBE G., CEYLAN A., POLAT Y., SİVAS T., SİVAS H., ŞAHİN I., AKAR TANRIVER D. 2008: Camuşlu Kaya Panoları.
25 KOZBE G., CEYLAN A., POLAT Y., SİVAS T., SİVAS H., ŞAHİN I., AKAR TANRIVER D. 2008: Ağca Kalesi; CEYLAN, N. 2007: 67
26 KÖKTEN, İ.K. 1975: “Kars ve Çevresinde Dip Tarih Araştırmaları Yazılıkaya Resimleri”, Atatürk Konferansları V, Ankara 102-104; KARPUZ, H. 1977: “Çamuşlu’da Yontma Taş Çağı Kaya Resimleri”, TÜBİTAK Bilim ve Teknik 10/212, Ankara, 1-6.; CEYLAN, N. 2007: 67.
27 KÖKTEN, İ.K. 1975: 102, Res.7.1-3, HARMANKAYA, S., TANINDI, O. 1996:
Alpaslan CEYLAN / Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1-2008, 73-92
84
Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri (TAY)-1/Paleoltik-Epipaleolitik, İstanbul, Tombultepe; CEYLAN N., 2007: 67.
28 KÖKTEN, İ.K. 1970: “Yazılıkaya’da ve Kurbanağa Mağarasında (Kars-Çamuşlu) Yeni Bulunan Diptarih Resimleri”, Karseli 6/69, 2-16; KÖKTEN, İ.K. 1975: 102-104, Res.9.1-2; KARPUZ, H. 1977: 1-6; HARMANKAYA-TANINDI 1996: Kurbanağa; BİNGÖL, A. 2004: 25; CEYLAN, N. 2007: 67.
29 KARPUZ, H. 1977: 1-6, RES.1-3; KÖKTEN, İ.K. 1975: Res.5,6,14,15; BİNGÖL, A. 2004: 30.
30 KÖKTEN, İ.K. 1975: Res.5-6; BİNGÖL, A. 2004: 31.
31 KARPUZ, İ.K. 1977: 2.; BİNGÖL, A. 2004: 31.
32 KÖKTEN, İ.K. 1975: 104; BİNGÖL, A. 2004: 32.
33KÖKTEN, İ.K. 1970: 2-16. KÖKTEN, İ.K. 1975: 101-104, Res.14-15,. HARMANKAYA-TANINDI 1996: Yazılıkaya, BİNGÖL, A. 2004:33; CEYLAN N. 2007: 68.